Bliżej Boga

Ostatnie godziny Papieża Franciszka:  gest ręki i podziękowanie za przejazd papamobile

Gestem podniesionej ręki rankiem w Poniedziałek Wielkanocny Papież Franciszek pożegnał się ze swym osobistym asystentem medycznym, potem zapadł w śpiączkę i odszedł. Nie cierpiał – relacjonują osoby, które były do ostatnich chwil przy Franciszku w momencie jego śmierci. Wcześniej dziękował za powrót na Plac Świętego Piotra.

Wśród ostatnich słów Ojca Świętego znalazło się podziękowanie dla osobistego asystenta medycznego, Massimiliano Strappettiego, za to, że zachęcił go do odbycia ostatniego przejazdu papamobile, w niedzielę, po błogosławieństwie Urbi et Orbi. „Dziękuję, że zabrałeś mnie z powrotem na Plac” – powiedział Franciszek.

Uścisk wiernych

Niedzielnego poranka – po udzieleniu błogosławieństwa Urbi et Orbi z balkonu w środku fasady Bazyliki Watykańskiej, gdy liczba wiernych wzrosła z 35 do 50 tysięcy, Papież postanowił sprawić wszystkim ostatnią, znaczącą niespodziankę: przejechał przez Plac św. Piotra w papamobile. Nie obyło się bez pewnych obaw: „Myślisz, że dam radę?”, zapytał Strappettiego, który go uspokoił. I tak doszło do „uścisku” z rzeszą wiernych, a szczególnie z dziećmi – był to pierwszy przejazd od czasu wypisania z Kliniki Gemelli i zarazem ostatni w jego życiu.

Zmęczony, lecz szczęśliwy, Papież podziękował swojemu asystentowi: „Dziękuję, że zabrałeś mnie z powrotem na Plac”.

Strappetti towarzyszył Papieżowi przez wszystkie 38 dni hospitalizacji w Klinice Gemelli oraz 24 godziny na dobę w czasie rekonwalescencji w Domu św. Marty. Był u boku Ojca Świętego również w Niedzielę Wielkanocną, podczas błogosławieństwa Urbi et Orbi. Dzień wcześniej razem odwiedzili Bazylikę św. Piotra, by sprawdzić trasę, którą Papież miał przejść przed ukazaniem się z Loggii Błogosławieństw.

Ostatnie godziny

W Niedzielę Wielkanocną Franciszek odpoczął po południu i zjadł spokojnie kolację. Około godziny 5:30 rano następnego dnia pojawiły się pierwsze objawy pogorszenia stanu zdrowia. Natychmiast zareagowali ci, którzy przy nim czuwali. Ponad godzinę później, leżąc na łóżku w swoim apartamencie na drugim piętrze Domu św. Marty, Papież uniósł rękę w geście pożegnania do Strappettiego i zapadł w śpiączkę. Nie cierpiał – wszystko odbyło się szybko, jak relacjonują ci, którzy byli przy nim w ostatnich chwilach.

Dyskretna śmierć, niemal nagła, bez długiego oczekiwania i rozgłosu – jakby w duchu skromności, z jaką Papież zawsze odnosił się do swojego stanu zdrowia. Zmarł dzień po Wielkanocy, dzień po błogosławieństwie dla miasta i świata, dzień po tym, jak po raz pierwszy od dłuższego czasu znów objął swój lud. Lud, któremu od pierwszych chwil swojego pontyfikatu, 13 marca 2013 roku, obiecał iść razem.

Salvatore Cernuzio – Watykan

Papież Franciszek - dwanaście lat rozpoczynania procesów, nowych impulsów i otwartych drzwi

Pontyfikat Ojca Świętego Franciszka był pełen podróży, reform, dokumentów, restrukturyzacji instytucji kościelnych, zaangażowania na rzecz pokoju, ubogich i migrantów. Był osadzony na horyzoncie nowości i braterstwa.

Pontyfikat Jorge Maria Bergolio był pierwszym pod wieloma względami. Był on pierwszym papieżem z zakonu jezuitów; pierwszym Papieżem pochodzącym z Ameryki Łacińskiej; pierwszym, który przyjął imię Franciszek bez liczby porządkowej; pierwszym wybranym, gdy poprzednik wciąż żył; pierwszym, który zamieszkał poza Pałacem Apostolskim; pierwszym, który odwiedził kraje, gdzie jeszcze nie był żaden Papież – od Iraku po Korsykę –; pierwszym, który podpisał Deklarację Braterstwa z jednym z największych autorytetów islamskich.

Był także pierwszym Papieżem, który powołał Radę Kardynałów do rządzenia Kościołem, przyznał role odpowiedzialności kobietom i świeckim w Kurii, zwołał synod, w którym początkowo uczestniczył lud Boży, zniósł sekret papieski w sprawach przestępstw seksualnych oraz usunął karę śmierci z Katechizmu.

Ponadto, był pierwszym, który kierował Kościołem w czasach, gdy na świecie nie toczy się jedna wielka wojna, lecz wiele konfliktów – małych i dużych, rozgrywanych na różnych kontynentach. Wojna, która „zawsze jest porażką”, jak powtarzał w ponad 300 apelach, nawet wtedy, gdy już jego głos milknął, i która zdominowała wszystkie ostatnie publiczne wypowiedzi w związku z wojną na Ukrainie i konfliktami na Bliskim Wschodzie.

Rozpoczęcie procesów

Papież Franciszek prawdopodobnie nie chciałby, aby pojęcie „pierwszości” wiązało się z jego pontyfikatem, który w ciągu tych 12 lat nie miał na celu osiąganie rekordów czy uzyskiwanie „pierwszeństw”, lecz inicjowanie procesów. Procesów będących w toku, zakończonych lub odległych, procesów prawdopodobnie nieodwracalnych, także dla tych, którzy zasiądą na tronie Piotrowym po nim. Działania te generują „nowe dynamiki” zarówno w społeczeństwie, jak i w Kościele – jak napisał w tzw. „mapie drogowej” swojego pontyfikatu, czyli w adhortacji apostolskiej Evangelii Gaudium. Została ona napisana z myślą o spotkaniach, wymianie i kolegialności.

Z krańców świata

„Rozpocznijmy tę drogę, biskupie i ludu” – takie były pierwsze słowa wypowiedziane przez Papieża z Loggii Błogosławieństw, zaraz po wyborze 13 marca 2013 roku. Do zgromadzonych na Placu św. Piotra 76-letni papież, wybrany z „krańców świata”, zwrócił się z prośbą o błogosławieństwo. Wspólnie z ludźmi chciał odmówić Zdrowaś Maryjo. A mówił w języku włoskim, którego dotąd nie używał na co dzień, zważywszy na to, że rzadko odwiedzał Rzym i był gotów spakować walizki zaraz po konklawe.

Następnie pragnął pozdrowić ludzi. Udał się więc do parafii św. Anny w Watykanie, jak również Bazyliki Santa Maria Maggiore, zawierzając się Matce Bożej czczonej jako ta, która jest ratunkiem ludu rzymskiego – Salus Populi Romani. Maryja stała się opiekunką jego pontyfikatu, której niezmiennie oddawał hołd w najważniejszych momentach. I właśnie w tej bazylice Franciszek chciał mieć swój grób.

Pasterz wśród ludzi

Papież wyrażał na różne sposoby chęć bycia blisko ludzi. Robił to poprzez wizyty u pracowników watykańskich biur, podczas Piątków Miłosierdzia w Jubileuszowym Roku Miłosierdzia 2016 w miejscach marginalizacji i wykluczenia, poprzez celebracje Wielkiego Czwartku w więzieniach, domach opieki i ośrodkach przyjmujących migrantów, a także w trakcie podróży po parafiach rzymskich przedmieść oraz niespodziewane wizyty i telefony. Ukazywał to także w każdej swojej apostolskiej podróży – począwszy od pierwszej wizyty w Brazylii w 2013 roku, odziedziczonej po Benedykcie XVI, której niezapomnianym momentem był kadr, gdy papamobile utknęło pośród tłumu.

Pierwszy papież w Iraku

Franciszek odbył 47. międzynarodowych pielgrzymek, zorganizowanych w odpowiedzi na wydarzenia, które tam miał miejsce, na zaproszenia władz lub wynikające z pewnego wewnętrznego impulsu – jak sam ujawnił podczas lotu powrotnego z Iraku. Przykładem tego jest właśnie Irak: trzy dni w marcu 2021 roku między Bagdadem, Ur, Erbilem, Mosulą i Qaraqosh. Papież odwiedził miejscowości nadal noszące widoczne blizny terrorystycznego dziedzictwa, z krwią na murach i namiotach uchodźców rozsianych wzdłuż ulic, w środku pandemii Covid i wśród ogólnych obaw o bezpieczeństwo.

Podróż, odradzana przez wielu ze względu na zagrożenia zdrowotne oraz ryzyko ataków, odbyta została za wszelką cenę. „Najpiękniejszą podróż” – jak zawsze podkreślał Franciszek – był on pierwszym papieżem, który postawił stopę na ziemi Abrahama, tam, gdzie Jan Paweł II nie dotarł, oraz który odbył rozmowę z szyickim liderem, Al-Sistani.

Święte Drzwi w Bangui i najdłuższa podróż po Azji Południowo-Wschodniej oraz Oceanii

Determinacja popchnęła Franciszka do Iraku, podobnie jak w 2015 roku do Bangui – stolicy Republiki Środkowoafrykańskiej, rozdartej wojną domową. W czasie tej wizyty leżały na ulicach ciała ofiar. W afrykańskim kraju Franciszek otworzył Święte Drzwi Jubileuszu Miłosierdzia. Była to ceremonia pełna wzruszeń. Jednocześnie był to symboliczny moment, bowiem Rok Święty został otwarty nie w Rzymie, jak zazwyczaj, lecz w jednym z najbiedniejszych regionów świata.

Podobną determinację wykazał Papież, decydując się w wieku 87 lat na najdłuższą podróż swojego pontyfikatu. We wrześniu 2024 roku odwiedził Indonezję, Papuę-Nową Gwineę, Timor Wschodni i Singapur. Piętnaście dni, dwa kontynenty, cztery strefy czasowe, 32 814 km przebyte samolotem – cztery odrębne światy, z których każdy reprezentował kluczowe tematy swego nauczania: braterstwo i dialog międzyreligijny, peryferie i kryzys klimatyczny, pojednanie i wiarę, a także bogactwo i rozwój służący walce z ubóstwem.

Od Lampedusy do Juby

Nie sposób pominąć pierwszej wyprawy poza Rzym – na małą wyspę Lampedusa, miejsce wielkich tragedii migracyjnych. Podobne przesłanie niósł w podwójnej wizycie na wyspie Lesbos (w 2016 oraz 2021 roku), gdzie odwiedzał kontenery i namioty uchodźców.

W historii pontyfikatu znalazły się także wizyty w Ziemi Świętej (2014); w Szwecji, w Lund (2016) z okazji obchodów 500. rocznicy reformacji luterańskiej; w Kanadzie (2022), gdzie prosił o przebaczenie ludności tubylczej za winy przedstawicieli Kościoła katolickiego. Następnie, w 2023 roku, odbył wizyty w Demokratycznej Republice Konga oraz w Sudanie Południowym – ostatni etap wspólnie z arcybiskupem Canterbury Justinem Welby i moderatorem Zgromadzenia Ogólnego Kościoła Szkockiego Ianem Greenshields, mające podkreślić ekumeniczną wolę leczenia ran. Te same rany, o których apelował do liderów Sudanu Południowego, zgromadzonych na dwudniowych rekolekcjach w Domu Św. Marty, zakończył dramatycznym gestem – pocałowaniem ich stóp.

Kuba i Stany Zjednoczone – nowe rozdziały dyplomacji

W 2015 roku Franciszek odbył podróż do Kuby i Stanów Zjednoczonych, która symbolicznie opieczętowała nawiązanie stosunków dyplomatycznych między tymi dwoma krajami. Historyczne wydarzenie, nad którym Papież pracował przez miesiące, obejmowało wysyłanie listów do Baracka Obamy i Raúla Castro, zachęcając ich do „rozpoczęcia nowego rozdziału”. To sam Obama publicznie podziękował Papieżowi. W Hawanie odbyło się również spotkanie z patriarchą Cyrylem oraz podpisanie wspólnego oświadczenia, które miało wprowadzić w życie „ekumenizm miłości” – zobowiązanie chrześcijan do budowania bardziej braterskiej ludzkości. Zaangażowanie to, kilka lat później, stało się tragicznie aktualne, gdy wybuchła wojna w sercu Europy.

Podpisanie Dokumentu o Braterstwie Ludzkim w Abu Dhabi

Nie mniej istotnym wydarzeniem była wizyta w Abu Dhabi w 2019 roku, podczas której Papież, wspólnie z wielkim imamem Al-Tayebem, podpisał dokument „o braterstwie i przyjaźni społecznej”. Akt ten był kulminacją „odmrożenia” relacji z sunnickim uniwersytetem Al-Azhar. Uroczystość rozpoczęła się uściskiem w Domu Świętej Marty i zakończyła podpisaniem tekstu, który od razu stał się fundamentem dialogu islamsko-chrześcijańskiego.

Encykliki

Doświadczenia, dialog i gesty związane z podróżami znalazły wyraz w dokumentach pontyfikatu. Cztery encykliki: pierwsza, „Lumen Fidei”, poświęcona zagadnieniu wiary, opracowana wspólnie z Benedyktem XVI; następnie „Laudato si’” – apel o „zmianę kursu” dla „naszego wspólnego domu”, zdeptanego przez zmiany klimatyczne i eksploatację, mający pobudzić działania na rzecz wyeliminowania nędzy oraz sprawiedliwego dostępu do zasobów planety. Trzecia encyklika, „Fratelli Tutti”, stanowi trzon magisterium i owoc Dokumentu z Abu Dhabi. Głosi – jeszcze przed wybuchem kolejnych wojen – że braterstwo jest jedyną drogą ku przyszłości ludzkości. Na koniec „Dilexit Nos”, która ma na celu przypomnienie tradycji i aktualności myśli o „miłości ludzkiej i boskiej, płynącej z serca Jezusa”, wysyłając przesłanie do świata zdającego się tracić serce.

Adhortacje apostolskie i Motu Proprio

Siedem adhortacji apostolskich – od już wspomnianej „Evangelii Gaudium” aż po „C’est la confiance”, wydanej z okazji 150. rocznicy urodzin św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Pośród nich znajdują się również adhortacje posynodalne: „Amoris Laetitia” (Synod o rodzinie); „Christus Vivit” (Synod o młodzieży); „Querida Amazonia” (Synod Amazonii); „Gaudete et Exsultate” adhortacja dotycząca wezwania do świętości we współczesnym świecie oraz „Laudate Deum”, naturalne przedłużenie encykliki „Laudato si’”, uzupełniające apel o konieczność reakcji na rzecz Matki Ziemi, zanim nastąpi „punkt krytyczny”.

Natomiast prawie sześćdziesiąt dokumentów typu „Motu Proprio” miało na celu reformę struktur Kurii Rzymskiej i terytorium diecezji rzymskiej, modyfikację Prawa Kanonicznego oraz porządku sądowniczego Watykanu, wprowadzając bardziej rygorystyczne normy i procedury w walce z przestępstwami seksualnymi. Przykładem jest „Vos estis lux mundi” – dokument, który zawiera wnioski, wskazówki i zalecenia szczytu dotyczącego ochrony nieletnich w Watykanie, który się odbył się w lutym 2019 roku. To spotkanie stanowiło ważny punkt działań przeciwko pedofilii wśród duchowieństwa i przestępstwom nie tylko o charakterze seksualnym, będąc jednocześnie wyrazem woli Kościoła, by działać zgodnie z prawdą i przejrzystością w duchu pokuty. Dzięki „Vos estis lux mundi” Franciszek ustanowił nowe procedury zgłaszania molestowania i przemocy oraz wprowadził koncepcję odpowiedzialności (accountability), zapewniając, że biskupi i przełożeni będą musieli rozliczać się ze swoich działań.

Reforma Kurii

Papież Franciszek nie zignorował rekomendacji kardynałów wyrażonych podczas kongregacji przed konklawe, domagających się restrukturyzacji Kurii Rzymskiej, a szczególnie watykańskich finansów, przez lata uwikłanych w skandale. To był stały punkt jego troski podczas całego pontyfikatu. Już na początku swej posługi Papież utworzył Radę Kardynałów, C9 (która z biegiem lat przekształciła się w C6 i C8 w wyniku zmian jej członków) – mały „senat”, który miał wspierać go w zarządzaniu Kościołem uniwersalnym oraz pracować nad reformą Kurii Rzymskiej. Konsolidacja Dykasteriów oraz inne zmiany struktur organizacyjnych były wyraźnym sygnałem trwającego procesu.

Kulminacyjnym krokiem była apostolska konstytucja „Praedicate evangelium”, długo oczekiwana, ogłoszona w 2022 roku bez wcześniejszych zapowiedzi, wprowadzająca znaczące nowości. Wśród nich znalazło się utworzenie nowego Dycasterium ds. Ewangelizacji, bezpośrednio kierowanego przez Papieża, oraz zaangażowanie świeckich „w rolach zarządczych i odpowiedzialnych”. Na tej fali zmian warto wymienić mianowanie pierwszego świeckiego prefekta, Paolo Ruffini w Dykasterii ds. Komunikacji, pierwszej kobiety będącej w randze prefekta – siostry Simony Brambilla w Dykasterii do spraw Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, oraz pierwszej kobiety będącej Przewodniczącą Gubernatoratu Państwa Watykańskiego – siostry Raffaelli Petrini.

Kobiety

Kobiety stanowiły kolejny istotny wątek pontyfikatu Jorge Maria Bergoglio na tronie Piotrowym. Papież, bardziej niż ktokolwiek inny, powierzał kobietom role o wysokim stopniu odpowiedzialności, powołał dwie komisje zajmujące się badaniem roli diakonis, a także nie przestawał podkreślać „geniuszu” kobiecego oraz macierzyńskiego wymiaru Kościoła (przypominając, że „Kościół jest kobiecy”, bo jest wspólnotą, a nie jedynie instytucją). Ustawiał kobiety ramię w ramię z kardynałami i biskupami przy stołach ostatniego Synodu o Synodalności – siostry zakonne, misjonarki, profesorki, ekspertki, teolożki – którym dał po raz pierwszy prawo do głosowania.

„Wszyscy, wszyscy, wszyscy”

Jest kolejny przykład otwarcia, charakterystycznego dla Franciszka. Nie chodzi tu o gwałtowne zerwanie z przeszłością czy skoki, ani o tempo zbyt szybkie dla niektórych czy zbyt wolne dla innych. Chodzi o procesy. Procesy takie jak kwestia sakramentów rozwiedzionym, ponownie żonatym, w kontekście postrzegania Eucharystii jako „leku” dla grzeszników, a nie „pokarmu dla doskonałych”; przyjmowanie osób LGBTQ+ z zachętą do bliskości duszpasterskiej, gdyż w Kościele jest miejsce dla „wszystkich, wszystkich, wszystkich”; ciągły dialog z przedstawicielami innych wyznań chrześcijańskich i religii, po wiekach uprzedzeń i podejrzeń, w duchu „ekumenizmu krwi”. Spojrzenie skierowane na Chiny, wyrażone poprzez Umowę tymczasową dotyczącą mianowania biskupów, podpisaną w 2019 roku i trzykrotnie odnawianą, stanowi iskierkę dialogu, mimo potknięć i wznowień w jej realizacji, ze „szlachetnym narodem”, który Papież pragnął odwiedzić przez wszystkie te lata, co było jego pragnieniem sięgającym misyjnych aspiracji młodości.

Misyjność i synodalność

Misyjność to kolejny kluczowy temat pontyfikatu Franciszka. W rzeczywistości „misyjność” stanowi powtarzane wezwanie, obecne zarówno w tekstach, jak i homiliach, obok „synodalności” – pojęcia, które wielokrotnie rozbrzmiewało przez te dwanaście lat. Papież poświęcił synodalności aż dwie sesje Synodu (w 2023 i 2024 roku), odnawiając strukturę i funkcjonowanie zgromadzenia, zdając sobie sprawę z konieczności rozpoczęcia drogi synodalnej „od dołu”, oraz powołując dziesięć grup roboczych, by po zakończeniu prac pogłębić zagadnienia doktrynalne, teologiczne i duszpasterskie.

Biedni i migranci

Z tego pontyfikatu zapadną w pamięć również wyrażenia, które ukształtowały rzeczywistości kościelne, polityczne i społeczne: „kultura odrzucenia”, „globalizacja obojętności”, „Kościół ubogi dla ubogich”, „Kościół w ruchu”, „duszpasterze pachnący owcami” oraz „globalna etyka solidarności”.

Pamięć o ubogich utrwaliła się m.in. dzięki ustanowieniu w 2017 roku Dnia, który jest im poświęcony. Podczas tych dni Papieża spotykał się na obiedzie z ubogimi w Auli Pawła VI, gdzie siedział ramię w ramię z bezdomnymi.

Nauczanie o migrantach, wyrażone w czterech czasownikach: „przyjmować, chronić, promować i integrować”, pozostało programowym wskazaniem do stawienia czoła „jednej z największych tragedii tego wieku”. Nie zabrakło również wezwania do opracowania „godnych kompromisów” jako rozwiązań konfliktów rozdzierających Europę, Bliski Wschód i Afrykę.

Zaangażowanie na rzecz pokoju

Konflikty, dręczące świat w ostatnich latach, o których mówił apelach i listach do nuncjuszy oraz narodów będących ofiarami przemocy, były łagodzone poprzez wideo-rozmowy – przede wszystkim codzienną z parafią w Gazie – a także poprzez misje kardynałów i wysyłkę niezbędnych artykułów pierwszej potrzeby. „Nie przypuszczałem, że będę Papieżem w czasach wojny” – wyznał w pierwszym i jedynym podcaście dla watykańskich mediów z okazji dziesięciolecia swojego wyboru.

Pokój stanowił stały cel pontyfikatu. Na jego rzecz Franciszek nieustannie wzywał do modlitwy, inicjował Dni Postu i Modlitwy – dla Syrii, Libanu, Afganistanu, Ziemi Świętej – angażujących wiernych z każdego zakątka świata; poświęcił Rosję i Ukrainę Niepokalanym Sercu Maryi w 2022 roku; organizował historyczne momenty, jak zasadzenie drzewa oliwkowego w Ogrodach Watykańskich 8 czerwca 2014 roku, wspólnie z prezydentami Izraela – Szimonem Peresem, oraz Palestyny – Mahmoudem Abbasem.

W trosce o pokój Papież podejmował również gesty wykraczające poza przyjęte obyczaje – na przykład, dzień po zrzuceniu pierwszej bomby na Kijów, wsiadł do samochodu i udał się do biura ambasadora rosyjskiego przy Stolicy Apostolskiej, Alexandra Avdeeva, podejmując próbę nawiązania kontaktu z prezydentem Putinem oraz zapewnienia gotowości do mediacji.

Wielokrotnie Franciszek upominał głowy państw i rządów, ostrzegał walczących, że przed Bogiem będą musieli rozliczyć się z łez rozlanych między narodami, oraz potępiał kwitnący rynek broni, proponując przeznaczenie wydatków na zbrojenia na stworzenie Światowego Funduszu walczącego z głodem. Wzywał do budowania mostów, a nie murów oraz do stawiania dobra wspólnego ponad militarnymi strategiami. Często spotykał się z niezrozumieniem i krytyką.

Innowacje

Papież z Argentyny był krytykowany, ale zawsze odpowiadał na fale sprzeciwu i przeciwstawne głosy humorem, który – jak podkreślał – „najbardziej przybliża do łaski Bożej”. Franciszek zadawał pytania, zadziwiał, a niekiedy wywoływał zaskoczenie przez łamanie tabu, obalanie starych protokołów i przyzwyczajeń, czy też przez przekształcenie samej instytucji papieskiej – poprzez swój ubiór, zmianę miejsca rezydowania, gesty i styl bycia oraz oryginalny styl duszpasterzowania. Pojawiał się także na żywo w transmisjach internetowych i programach telewizyjnych, korzystał z konta X @Pontifex, dostępnego w dziewięciu językach, jako kanału przekazującego pilne i szeroko dostępne komunikaty.

Trudne chwile i problemy zdrowotne

W tych bardzo intensywnych latach, z wyjątkowo rzadkimi momentami odpoczynku (oraz rezygnacją z tradycyjnej papieskiej rezydencji na wakacje w Castel Gandolfo), nie zabrakło trudnych momentów. Były to zarówno procesy sądowe (na czele z długotrwałym i skomplikowanym postępowaniem dotyczącym zarządzania funduszami Stolicy Apostolskiej), jak i przypadku Vatileaks 2, skandale związane z nadużyciami i korupcją, czy publikacja książek pozbawionych „szlachetności i humanizmu”.

Były także trudności zdrowotne: operacje w szpitalu Gemelli w 2021 oraz 2023 roku, ponowne hospitalizacje w tym samym szpitalu w 2023 roku z powodu komplikacji oddechowych, a także przeziębienia, grypy i bóle kolan, które zmusiły go do korzystania z wózka inwalidzkiego przez ostatnie trzy lata.

Dane statystyczne

Wszystkie te trudności nigdy nie przeszkodziły w intensywnej działalności i obecności na licznych wydarzeniach. Oto kilka danych statystycznych: ponad 500 audiencji generalnych, dziesięć konsystorzy powołujących 163 nowych kardynałów, którzy przywrócili Kościołowi charakter uniwersalności; ponad 900 kanonizacji (w tym trzech poprzedników: Jana XXIII, Jana Pawła II oraz Pawła VI); ogłoszeenie roku życia konsekrowanego (2015–2016), roku św. Józefa (2020–2021) oraz roku rodziny (2021–2022); cztery Światowe Dni Młodzieży – w Rio de Janeiro, Krakowie, Panamie i Lizbonie. Dwa Jubileusze: nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia z 2016 roku oraz zwyczajny Jubileusz 2025, trwający pod hasłem „Pielgrzymi nadziei”.

Statio Orbis podczas pandemii Covid

Papież Franciszek szukał bliskości z szeroką publicznością także poprzez wywiady, książki, przedmowy i autobiografie. Papież, którego obraz zapadnie w pamięć nie tyle przez słowa i liczne pisma, ile przez szczególną scenę: samotny, klęczący, gdy padał deszcz, w ciszy panującej podczas lockdownu, z jedynym podkładem dźwiękowym ambulansów, przemierzający Plac Świętego Piotra w czasie pandemii. To „Statio Orbis” z 27 marca 2020 roku, gdy świat, zamknięty w domach, oglądał na żywo starszego mężczyznę, który zdawał się nosić na swoich barkach ciężar tragedii, obróconej do góry nogami codzienności i przyzwyczajeń. Ludzkość była przytłoczona, lecz Papież mówił o nadziei. I o braterstwie: „Zrozumieliśmy, że wszyscy jesteśmy na tej samej łodzi – wszyscy, choć kruszący się i zagubieni, jesteśmy jednocześnie powołani, by wiosłować razem”.

Salvatore Cernuzio – Watykan

Gebet für

Papst Franziskus

Barmherziger Vater,

Papst Franziskus hat Dir und den Menschen

auf vielfältige Weise gedient.

Er hat Dein Wort in Lehre und Verkündigung ausgelegt,

die Sakramente gespendet

und Dein Volk als Hirte geführt.

Wir bitten Dich:

Nimm ihn auf in die Freude ewigen Lebens mit Dir.

Lass ihn nun schauen, was er geglaubt und wofür er gelebt hat.

Tröste alle, die um ihn trauern, mit Deiner Zuneigung und Nähe.

Uns alle stärke in unserem Zeugnis für Dein Evangelium in Wort und Tat

und bewahre uns in der Einheit Deiner Kirche.

Darum bitten wir durch Christus, unseren Herrn.

Drodzy Czytelnicy!

Niech Zmartwychwstały Chrystus napełnia Was pokojem i daje siłę do pokonywania trudności, obdarzając wszelkimi potrzebnymi łaskami,
zdrowiem i błogosławieństwem.

Niech spotkanie z Nim w Wigilię Paschalną
lub w Poranek Wielkanocny umocni wiarę

w Jego żywą obecność w Waszym życiu,
w Jego słowie, w sakramentach świętych

i zawsze prowadzi do spotkania z Nim
w Eucharystii i drugim człowieku.

Zdrowych, radosnych i błogosławionych
Świąt Wielkanocnych
życzy

Redakcja

Rozważanie na Wielki Czwartek

        Umycie nóg

                            Do końca ich umiłował,

                            idzie im nogi umywać:

                            „Nowe nas łączy Przymierze –

                            Ojciec jest we mnie, wy ze mną”.

                            i dał im siebie samego:

                            Wieczną Paschalną Wieczerzę,

                            i dał im drogę do siebie:

                            „Będziecie mieć miłość wzajemną”.

                                    Paweł Heintsch

Jezus przychodzi z uczniami do wieczernika prosto z ulicy – z jej zgiełku, brudu, kurzu, z upału dnia. Są zmęczeni, spoceni, boso. Zazwyczaj przed ucztą jakiś niewolnik kroczy od jednego gościa do drugiego i umywa im nogi. Tutaj nie ma niewolników. Jezus nie chce, by ktoś był niewolnikiem. On chce wskazać uczniom na coś bardzo istotnego i dlatego tę najniższą posługę spełnia sam – myje uczniom nogi.

„Jezus wiedząc, że Ojciec dał Mu wszystko w ręce, oraz że od Boga wyszedł i do Boga idzie, wstał od wieczerzy i złożył szaty. A wziąwszy prześcieradło nim się przepasał. Potem nalał wody do miednicy. I zaczął umywać nogi uczniom nogi i ocierać prześcieradłem, którym był przepasany” (J 13,3-5).

Dla uczniów było to coś niezwykłego, nie do pomyślenia, bo mistrz grupy uczniów był wielkim autorytetem i to właśnie uczeń był zobowiązany do wszelkich posług wobec niego. Jezus rezygnuje tutaj ze swej pozycji jako mistrz, prorok, nauczyciel, klęka przed nimi i gestem umywania nóg pokazuje, jak rodzi się pokój i wspólnota.

Uczniowie reagują zakłopotaniem i niezrozumieniem. Piotr jest wstrząśnięty widokiem Jezusa na kolanach, przed nim. Zdaje sobie sprawę: U moich stóp klęczy mój Pan i Mistrz, przy moich brudnych stopach, które różnym drogami już chadzały… Dlatego wzbrania się i protestuje: to niemożliwe! 

„Panie, Ty chcesz mi umyć nogi?”. Jezus mu odpowiedział: „Tego, co Ja czynię, ty teraz nie rozumiesz, ale później będziesz to wiedział”. Rzekł do Niego Piotr: „Nie, nigdy mi nie będziesz nóg umywał”. Odpowiedział mu Jezus: „Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał udziału ze Mną”. Rzekł do Niego Szymon Piotr: „Panie, nie tylko nogi moje, ale i ręce, i głowę!” Powiedział do niego Jezus: „Wykąpany potrzebuje tylko nogi sobie umyć, bo cały jest czysty. I wy jesteście czyści, ale nie wszyscy” Wiedział bowiem, kto Go wyda, dlatego powiedział: „Nie wszyscy jesteście czyści”(J 13,6-11).

Po słowach Jezusa Szymon Piotr przeczuwa, o co tu faktycznie chodzi.  Nie tylko o umycie nóg, lecz o coś decydującego dla jego życia. Zdaje się przebłyskiwać w jego mózgownicy, dlaczego Jezus to czyni: Jemu chodzi o najważniejszą sprawę w życiu człowieka i wspólnoty - o unaocznienie, co to jest miłość! 

„A kiedy im umył nogi, przywdział szaty i znów zajął miejsce przy stole, rzekł do nich: Czy rozumiecie, co wam uczyniłem? Wy mnie nazywacie „Nauczycielem” i „Panem” i dobrze mówicie, bo nim jestem. Jeżeli więc Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem wam nogi, to i wyście powinni sobie nawzajem umywać nogi. Dałem wam przykład, abyście i wy tak czynili, jak Ja Wam uczyniłem. Zaprawdę powiadam wam: Sługa nie jest większy od swego pana ani wysłannik od tego, który go posłał. Wiedząc to będziecie błogosławieni, gdy według tego będziecie postępować” (J 13,12-17).

Umywanie uczniom nóg to poglądowa lekcja miłości. Posiadający władzę i autorytet, przełożony, ktoś stojący wyżej w społecznej hierarchii, ma wspaniałomyślnie zejść niżej, zrobić coś, co uważa, że jest poniżej jego godności, ma stanąć na równi z tym, kto jest „na dole”, czyli z zaniedbanymi, pogardzanymi, wylęknionymi, zagrożonymi, opuszczonymi, z tymi, którym odebrano prawa i godność – z nimi ma być… Bo tylko tak może powstać wspólnota, gdzie ludzie czują się kochani i stają się zdolni do miłości.

A kochać i być kochanym – to wiąże się ze zdolnością do ofiarowania się i przyjęcia czyjegoś gestu ofiarnego. Jezus „Sługa wszystkich” w geście umywania nóg daje czytelny dla wszystkich i uniwersalny znak ważny odtąd dla wszystkich prawdziwie kochających.

I jeszcze jedna myśl. W starożytności mycie nóg było czymś więcej niż tylko zabiegiem usuwania brudu, troski o czystość. Sługa, który to czynił, to prawdziwy pielęgniarz nóg. Ponieważ przebywano pieszo dalekie drogi – po piachu, ostach, kamieniach i skałach ów sługa myjący nogi zajmował się zranieniami, pęcherzami, obtarciem skóry, odciskami, bolącymi stawami.  Mycie nóg oznaczało zatem: obmyć, osuszyć, wyjąć kolce, opatrzyć rany, masować, maścić olejem. Mycie nóg to zatem symbol oddania się człowieka dla potrzeb drugiego, symbol dobrego czynu łagodzącego ludzkie rany ciała i duszy.

Scena umycia nóg w wieczerniku głosi: Co Jezus czyni „na tobie” i dla ciebie – to dotyczy tak ciała jak i duszy. On realizuje to, do czego zachęcał kiedy indziej: „Przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię” (Mt 11,28). Z kolei „Jego pokrzepienie” daje moc do naśladowania Jego postawy służebnej: „Dałem wam przykład, abyście i wy  tak czynili, jak Ja wam uczyniłem” (J 13,15).

W Wielki Czwartek Jezus apeluje do każdego z nas: Usiądź przy człowieku, pochyl się do jego stóp i słuchaj jego skarg. Weź jego nogi, ręce i głowę ostrożnie w twoje dłonie. On i jego członki są zmęczone długą drogą życia; tak mało wiesz o jego losie, o przejściach, trudzie, cierpieniach. Uwolnij je z napięć, skurczy, uwolnij od ciężaru. Tym, co stale są zabiegani, spieszą się ustawicznie, pracują bez wytchnienia, dźwigają ciężary ponad miarę, są zatroskani – stwórz oazę odpoczynku, wytchnienia, i spokoju. Pomagaj ludziom się wyprostować, by godnie stali i prosto chodzili, stwórz im warunki życia w wolności. Zaproś ich do stołu, gdzie skończy się ich samotność i głód zostanie zaspokojony. I będą szczęśliwi, gdy zostaną przyjęci do wspólnoty kochających.

Miłość jest tam, gdzie jeden drugiemu umywa nogi. Miłość wydarza się, gdy schodzimy z wysokich piedestałów i przez siebie wzniesionych tronów, by zbliżyć się do człowieka „na wysokość oczu”, na poziom dialogu, rozmowy, wymiany myśli i uczuć; by także jego spojrzeniem widzieć świat i rzeczy. Miłość jest tam, gdzie traktujemy się na serio i po partnersku: Ty masz mi tyle do powiedzenia, ile ja Tobie. Tam jest miłość, gdzie zabliźniają się rany, pyszałkowatość ustępuje miejsca pokorze i prostocie; tam, gdzie bierzemy w opiekę tych, których zeszmacono, zbrukano, zniesławiono. 

Nie wynosić się, ale spokornieć. Klęknąć przed drugim jak Jezus. To początek miłości. To jest to, do czego Jezus zaprasza w wieczerniku ustanawiając Eucharystię.

W żydowskich opowiadaniach chasydów postawione jest pytanie: „Dlaczego dziś tak rzadko ludzie spotykają Boga?”  A odpowiedź brzmi: „Bo nie przywykli się pochylać”. 

Ilu ludzi „leży” dziś „na ziemi”? Kto się pochyli i ich dostrzeże, ten zobaczy Boga. Stworzenie, przyroda, środowisko naturalne też „leży na ziemi”. Kto się pochyli i zobaczy jego cierpienie i zacznie je ratować, ten ujrzy Boga Stwórcę. „Umywać nogi” to znaczy schylić się, by Boga, ludzi i rzeczy widzieć takimi, jakimi są, uczyć się postawy pokory, szacunku i czci.

I jeszcze jedno: w geście umywania nóg Jezus mówi, że nie tylko mamy uczyć się umywać nogi innym. Równie ważne jest pozwolić, by inni nam nogi umywali.

Kto pozwala się myć? - Dzieci i chorzy. Dziecko jest codziennie kąpane. Kąpiel służy nie tylko czystości. Dla dziecka ważne jest też doświadczanie własnego ciała, odczuwanie cielesnej bliskości mamy i taty. Kontakt przez skórę, dotyk, pieszczota daje radość życia. Chorym nieraz trudno przyjąć taką pomoc, bo to równa się uznaniu swojej zależności, skazaniu na pomoc obcych ludzi.

Przed Bogiem wszyscy jesteśmy i dziećmi i chorymi! I także to chce Jezus tym gestem w wieczerniku powiedzieć. „Nie zdrowi potrzebują lekarza, lecz chorzy.” Kto idzie za Jezusem, ten ma świadomość, iż jest chory i potrzebuje pomocy. Na ogół udajemy, że zawsze jesteśmy silni i zdrowi. Nie potrzeba nam Boga, Kościoła, niedzielnej Eucharystii, świętego Pokarmu – Ciała Chrystusa. Gramy rolę mocnych! Przed sobą i Bogiem! A we wnętrzu jest zupełnie inaczej. Tam czujemy ciężar i ból. Tylko najbliżsi przyjaciele, wiedzą, jak na prawdę jest… I dlatego przed Bogiem jako Przyjacielem mogę stanąć w całej prawdzie, ze swymi słabościami i chorobami. On wie, co znajduje się za piękną fasadą, za naszymi „murami obronnymi”. Przed Bogiem mogę być jak dziecko, oddać się jego czułości.  

To, co się wydarzyło w Wieczerniku, jest lekcją miłości a zarazem wskazaniem, że z własnych sił kochać w pełni nie umiemy. Dlatego Jezus zwraca się bezpośrednio do każdego i „myje nam stopy”, czyli oczyszcza całą naszą egzystencję i bierze ją w strumień swojej miłości. Co więcej, daje nam chleb będący Jego Ciałem, To jest nowy początek. Możemy znowu na nowo zacząć kochać – wszystkich, wszystko i wszędzie – pracę, współmałżonka, dzieci, przyjaciół, stworzenie. Jezus dał przykład, że miłość jest możliwa.

W  Wielki Czwartek przemyślę na nowo: Jak odpowiem na zaproszenie Jezusa czytelne w Jego geście umycia nóg? Gdzie, komu, kiedy i jak chcę „umywać nogi”? Całkiem konkretnie. Jutro, pojutrze…  Decyzję złożę na patenie z chlebem i winem i razem z Ofiarą Chrystusa przedłożę w darze Bogu Ojcu.

Ks. dr. Jerzy Grześkowiak

Niedziela Palmowa

                    A Pan Jezus jechał bardzo smutny,

                    bo Go czekał ból i śmierć okrutna,

                    to nad Jego śmiercią ulicami

                    tłum powiewał, powiewał palmami

                                Antoni Gołubiew

Niedziela rozpoczynająca Wielki Tydzień nosiła w historii różne nazwy. Jej obecna nazwa  „Niedziela Palmowa” pochodzi od obrzędu poświęcenia palm, po którym następuje procesja wspominająca wjazd Jezusa do Jerozolimy. Po tej radosnej części celebracji zmienia się nastrój na poważny, ponieważ w drugiej części liturgii  czyta się Mekę Pańską i sprawuje Eucharystię. Robert Féry pisze:

„To święto w pewien sposób pozwala nam usłyszeć dwa pierwsze fragmenty koncertu, którego radosne allegro trwa tylko tyle, co przejście pochodu, po czym rozlega się długie andante, rozwijające swoje motywy przez kolejne dni Wielkiego Tygodnia, a na ostatnią radosną część trzeba czekać aż do nocy Paschy, aby usłyszeć ją w  formie Alleluja”.

Ewangeliści opisują szczegółowo ostatnie pielgrzymowanie Jezusa do Jerozolimy. Przychodzi z Jerycha, a za Nim podąża wielka rzesza, do której dołączyli dwaj uzdrowieni niewidomi (Mt 20,29-34). Droga prowadzi przez Betanię i Betfage. Widok z Góry Oliwnej na święte miasto jest imponujący, robi ogromne wrażenie, co potwierdzi każdy współczesny pielgrzym do Ziemi Świętej. Jezus ogarnia wzrokiem miasto i świątynię. Jerozolima jest poruszona. Lud od bardzo dawna oczekuje wyzwoliciela. Ale Jezus nie przychodzi jako zwycięski wódz na bojowym rumaku, lecz jako pokojowy Mesjasz, który wie, że bliska jest „Jego godzina” i że spełnia się proroctwo Zachariasza: „Oto Król  twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny – jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy” (Za 9,9). Wie też, że to właśnie On będzie „cierpiącym Sługą” zapowiedzianym przez Izajasza. Z tłumem Jemu towarzyszącym idzie pod górę do Jerozolimy, a ludzie z miasta wychodzą  naprzeciw. Jego uczniowie nie posiadają się z radości, bo oto nadeszła oczekiwana chwila triumfu. Ludzie rozpościerają płaszcze przed Jezusem siedzącym na osiołku, ścinają gałęzie z palm i z drzew oliwnych i wymachując nimi skandują okrzyki: „Hosanna Synowi Dawida! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie! Hosanna na wysokościach!” (Mt 21,1-11).

Procesja w Niedzielę Palmową jest obrzędowym naśladowaniem tamtego wydarzenia, a  o tym, że chrześcijanie już wcześnie ją praktykowali, świadczy opis Eterii w jej dzienniku z podróży do Jerozolimy (IV wiek). Opowiada ona, że lud gromadził się na szczycie Góry Oliwnej o godzinie jedenastej. Po odczytaniu fragmentu Ewangelii o wjeździe Mesjasza (Mt 21,1-11) ruszano w drogę do miasta.

„Cały lud wstępuje na Górę Oliwna (…),  również biskup. Śpiewają hymny i antyfony (…) mówiąc: ”Błogosławiony, który przybywa w imię Pańskie”. (…) I wszystkie dzieci tamtejsze – nawet takie, które jeszcze chodzić nie mogą, bo są słabe i obejmują szyje swoich rodziców – trzymają gałązki, jedne palm, inne oliwek, prowadzą biskupa w ten sposób, jak wówczas prowadzono Pana. I tak idą wszyscy pieszo ze szczytu góry do miasta, a potem przez całe miasto do Anastasis (tj. bazyliki Zmartwychwstania); wśród idących są znakomite niewiasty i panowie; prowadzą biskupa, powtarzając „Błogosławiony””.

Losy tej religijnej manifestacji układały się w historii różnie w zależności od tego, do kogo należała Jerozolima (mahometanie, krzyżowcy). W 1648 roku procesja została zakazana, a stary zwyczaj wznowiono dopiero w roku 1933 - w jubileuszowym Roku Świętym Odkupienia.  Obchody  Niedzieli Palmowej z procesją rozpowszechniły się z Jerozolimy na cały świat - najpierw na Wschodzie, zwłaszcza w Syrii i  Egipcie, potem na Zachodzie (IX wiek), gdzie akcent uprzednio był bardziej położony na opisie Męki Pańskiej według św. Mateusza, najpóźniej w Rzymie, bo dopiero w XII wieku. 

Z czasem przyjął się zwyczaj, że wierni wracali z procesji do domu z palmą – znakiem zwycięstwa, lub z gałązkami oliwnymi, wawrzynowymi czy pęczkami bukszpanu, które - na przykład według zachęt Mszału z Bobbio (VII wiek) – miały być zachowywane jako lekarstwo na choroby i podstępy szatana. I tak do dziś poświęcone gałązki umieszcza się na domowym ołtarzyku, przyczepia do krzyża, do przydrożnych i polnych kapliczek, składa się na grobach jako znak zwycięstwa i życia. Zwyczaje typowo polskie opisuje malowniczo Zofia Kossak-Szczucka:

„W Palmową Niedzielę każdy kościół polski zakwita wiązankami wierzbiny, modrzewiu, borówek, borowinku, jak gdyby całe gaje weszły do świątyni oddać hołd Zbawicielowi. Wierzbina usiana białymi kotkami – to polska palma wdzięczna i pokorna. (…) Wychodząc po nabożeństwie z kościoła należy połknąć parę poświęconych baziek. Miękkie, kosmate, z trudem przechodzą przez krtań, lecz zabieg wart jest trudu, chroni bowiem od chorób gardła na przeciąg roku”.

Słuszność przekonania w ludowej tradycji o leczniczych właściwościach wierzbowych baziek potwierdzają odkrycia z początku XX wieku, że wierzba zawiera  kwas acetylosalicylowy, z którego wytwarzana jest aspiryna. Według dawnych wierzeń połknięte „kotki” zapobiegały chorobom gardła, sproszkowane i dodane do naparów z ziół posiadały moc uzdrawiającą, a zmieszane z ziarnem siewnym i podłożone pod pierwszą skibę zapewniały urodzaj. Palmy z wierzbiny po procesji stawiano  w oknach, by odwracały pioruny, a prochem powstałym po ich spaleniu posypywano głowę w środę popielcową następnego roku.

W realiach naszego kraju „gałęzie palmowe” z Jerozolimy lub stosowane przez chrześcijan na Południu Europy zastąpiono rodzimymi krzewami i roślinami. „Palmy”, które przygotowuje się w Polsce do poświęcenia, mają na ogół postać ozdobnych kompozycji z kolorowych, żywych lub suszonych kwiatów, zbóż, bazi, zielonego bukszpanu. W dawnych czasach były to wiązanki z  gałązek wierzby, leszczyny, cisu, jałowca i dzikiego wina, czyli tych krzewów i drzew, które według ludowych opowieści, gdy cała przyroda pogrążyła się w żalu po ukrzyżowaniu Chrystusa, najbardziej opłakiwały Zbawiciela. Do takiej wiązanki nie było jednak wolno włączać gałązek topoli, ponieważ według legendy ona – dumna i wyniosła – nie ugięła swych gałęzi na znak żałoby po Chrystusie. Z tego powodu listki topoli po wiek wieków muszą drżeć z trwogi przed Bożym majestatem.

Hosanna! – „Błogosławiony, Król, który przychodzi w imię Pańskie. Pokój w niebie i chwała na wysokościach!” (Łk 19,38) - tym radosnymi okrzykami zachwyconego tłumu, towarzyszącymi wjazdowi Jezusa do Jerozolimy, rozpoczyna się ostatni tydzień Jego doczesnego życia. Słowa są prawdziwe, ale wydźwięk  fałszywy. Bo po entuzjastycznym powitaniu ów zachwyt w kilka dni później przemienia się w diametralne przeciwieństwo - w wołanie: „Ukrzyżuj, ukrzyżuj Go!” (Łk 23, 21). Dlaczego? Bo Jezus, w którym pokładano wielkie nadzieje, że okaże się potężnym królem, owe tłumy całkowicie zawiódł. Bo nie przyjął i nie spełnił roli, jakiej od Niego oczekiwano. Człowiek ma czcić i wielbić Boga, a nie swoje marzenia. Nasze wiwatowanie i gloryfikujące okrzyki należą się Bogu i Jego woli, a nie zamkom budowanym w powietrzu lub na lodzie.  Orędzie Jezusa nie ma na celu spełnienia naszych osobistych czysto doczesnych tęsknot. Jego życie i przepowiadanie są w gruncie rzeczy prowokacją, która obnaża nasze życzenia i marzenia właśnie „w tym czułym miejscu”, gdzie one są naznaczone miłością własną, albo miały się realizować kosztem drugich.

Ks. Jerzy Grześkowiak

Krzyż - najmądrzejszą księgą

Dla św. Jana Vianney, proboszcza w Ars, jego parafia była początkowo ogromnym ciężarem, po prostu ciężkim krzyżem. Gdy zaczynał w niej pracę duszpasterską, w niedzielę wiejska gospoda była pełna ludzi, a kościół był prawie pusty.  Trzykrotnie z tej parafii uciekał. Ale jeszcze w drodze szukał pomocy i rady w modlitwie w pobliskim maryjnym sanktuarium Notre-Dame de Fourviere koło  Lionu w Dardilly, jego rodzinnej wiosce, aby poznać wolę Boga. I trzykroć wracał do Ars. W modlitwie doszedł do przekonania: 

„Ta parafia to jest moje zadanie życiowe postawione prze Pana. To moje posłannictwo, któremu muszę dochować wierności.  To mój krzyż, który muszę dźwiga jak Chrystus do końca, aby mieszkańcy Ars się zmienili i nawrócili do Boga”. 

Kiedyś w kazaniu powiedział mniej więcej tak: 

„Krzyż to najmądrzejsza i najbardziej pouczająca księga, jaką należy stale czytać. Ci, co tej książki nie znają, są nieukami, nawet gdy znają wszystkie inne księgi świata. Prawdziwi uczeni to ci, co te księgę kochają, zgłębiają jej treść i pytają ją o radę. Im dłużej jest się w szkole krzyża, tym bardziej chce się w niej pozostać.”

Św. Jan Vianney dobrze zrozumiał, co oznacza „duchowość krzyża”, jakie jest jego orędzie krzyża: przesłanie miłości ofiarnej, której istotą jest oddanie siebie.

Św. Teresa od Krzyża - Edyta Stein, karmelitanka, pisze w ostatnim swoim dziele „Mądrość krzyża”, krótko przed jej zamordowaniem w Oświęcimiu 1942: 

„O krzyżu można coś wiedzieć, jeżeli się go gruntownie na sobie doświadczy. Dlatego od początku mówię: Ave crux spes unica! Bądź pozdrowiony krzyżu, jedyna nadziejo! Ty uczysz mnie, że prawdziwa miłość zawsze musi być oddaniem. Pragnienie, by coś dla siebie zyskać nie dając siebie samego, nie zasługuje na nazwę miłości. Koncentrowanie się na własnej osobie, dbanie tylko o siebie jest sprzeczne z wiarą w Boga, który jest oddaniem siebie.”

Medytując krzyż widzimy, że belka pionowa wznosząca się ku górze wskazuje na Boga - początek i źródło wszelkiej miłości; natomiast belka poprzeczna wskazuje na ludzi, na bliźnich, na odpowiedzialność za świat, na ten obszar - wymiar, w którym wiara, nadzieja i miłość podlegają weryfikacji.  Edyta Stein ma racje twierdząc, że dziś mylimy troskę o swoje „ja” i urzeczywistnianie siebie. Realizowanie „ja” na koszt innych to czysty egoizm. Prawdziwe urzeczywistnianie siebie – inspirowane przez misterium krzyża i realizowane w jego świetle będzie zawsze oddaniem siebie samego dla zbawienia ludzi. Tak też trzeba rozumieć słowa Jezusa:  

„Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie. Niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje. Bo kto chce zachować swoje życie, straci je; a kto straci swe życie z powodu Mnie i Ewangelii, zachowa je” (Mk 8,34-35). 

„Zaprzeć siebie samego” tzn. - pozytywnie to ujmując – bez egoistycznych podtekstów ofiarnie i odpowiedzialnie działać dla dobra powierzonych nam powierzonych ludzi. Do  takich świadków wiary, którzy żyli autentycznie orędziem krzyża, należy wspomniana Edyta Stein.  W Niedzielę Pasyjną w 1939 r., pół roku przed wybuchem wojny – ofiarowała swoje życie jako dar za pokój w świecie. Przy jej aresztowaniu w dniu 2.08.1942 w karmelu Echt/Holandia powiedziała do siostry Róży „Chodź, idziemy za nasz naród i za Niemcy!”

Jeżeli treść orędzia Chrystusowego krzyża zaakceptujemy, przyswoimy sobie i nią na co dzień żyjemy, to wtedy mamy prawo nosić zewnętrznie ten znak Jezusa na sobie, a on wyciska na nas swoje zbawcze piętno, staje się pieczęcią Chrystusa wyciśniętą na naszym sercu – w naszej duszy. Krzyż staje się wtedy znakiem, poprzez który ukrzyżowany i zmartwychwstały Pan jest w nas obecny. Edyta Stein wyraża to słowami:

„Dobra to rzecz czcić Ukrzyżowanego w obrazach;

ale lepsze od obrazów z drzewa czy kamienia są żywe obrazy.

Dusze należy kształtować według obrazu Chrystusa,

W ich serca wszczepiać krzyż.

Ks. dr Jerzy Grześkowiak

Rekolekcje w Watykanie: życiowe porażki są okazją do nawrócenia, a nie potępienia

Bóg patrzy na naszą wewnętrzną śmierć nie jak na porażkę, ale jak na punkt wyjścia do nowej egzystencji. Prawdziwą przeszkodą na drodze do życia wiecznego nie jest śmierć biologiczna, ale nasza niezdolność do uznania, że już jesteśmy zanurzeni w rzeczywistości, która wykracza poza czas, jeśli tylko zdecydujemy się przeżyć ją z ufnością i otwartością na Boga - wskazał kaznodzieja Domu Papieskiego w kolejnej nauce rekolekcyjnej dla Kurii Rzymskiej.

Skutek grzechu

O. Roberto Pasolini wskazał, że śmierć w rzeczywistości jest nie tylko zakończeniem życia (w ujęciu biologicznym), ale także rzeczywistością, której już doświadczamy. Dzieje się tak wówczas, kiedy jesteśmy zamknięci w sobie, przez co niemożliwe jest „postrzeganie życia jako czegoś wiecznego, co Bóg chce nam dać”. Ta utrata wrażliwości jest wynikiem grzechu pierworodnego. „Człowiek, zamiast przyjąć życie jako dar, stara się je kontrolować, przekraczając granicę narzuconą przez Boga” - wskazał. Efektem nie jest autonomia obiecana przez kusiciela, ale poczucie wstydu i dezorientacji.

Zakładając maski

Pierwsza „wewnętrzna śmierć” objawia się w naszych nieustannych próbach zakrycia ludzkich słabości rolami, obrazami i sukcesami. Człowiek nie chce zmierzyć się z głęboką pustką, która w nim jest. Mimo takiej sytuacji, pierwszą reakcją Boga jest poszukiwanie człowieka, co wyraża pytanie zawarte w Księdze Rodzaju: „Gdzie jesteś?” (Rdz 3, 9). „Wskazuje to, że wewnętrzna śmierć nie jest końcem, ale punktem, od którego może rozpocząć się podróż zbawienia” - zaznaczył o. Pasolini.

Życie wieczne w teraźniejszości

Przytaczając biblijną historię Kaina i Abla, rekolekcjonista Domu Papieskiego, zwrócił uwagę, że taka sytuacja pokazuje nam, że nasza „pierwsza śmierć” nie jest nieuchronnym losem, ale sposobnością do ponownego odkrycia „życia wiecznego jako teraźniejszości, a nie tylko przyszłej rzeczywistości”. „Sam Jezus zachęca nas do odczytywania życiowych tragedii jako okazji do nawrócenia, a nie jako znaków potępienia” - dodał.

Ks. Marek Weresa – Watykan

Nauka, teatr, wiara - kobiece portrety w życiu Karola Wojtyły

Rolę kobiety w życiu człowieka Jan Paweł II, jeszcze jako kardynał Karol Wojtyła, zaznaczył w kazaniu wygłoszonym w 1976 roku w Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej. Podkreślał wówczas, że kobieta jest sercem rodziny. „Wy jesteście, drogie siostry, matkami, żonami – jesteście także córkami; jesteście «narzeczonymi»; jesteście siostrami. Waszym życiowym powołaniem jest dawać ludziom życie” - mówił Wojtyła.

Myśl ta była kontynuowana w czasie pontyfikatu - Jan Paweł II w nauczaniu, wystąpieniach oraz listach podkreślał jak ważna jest kobieta w społeczeństwie, historii i rodzinie. W liście „Mulieris Dignitatem” (1988) oraz „Liście do kobiet” (1995) nawiązywał do godności kobiety jako osoby niezależnej, której przysługuje równorzędne miejsce w historii ludzkości. Zaznaczał, że podobnie jak mężczyzna, jest stworzona na obraz Boga i ma równe prawo do uczestnictwa w życiu publicznym, politycznym i zawodowym. Jej wpływ na kulturę, historię i społeczeństwo nie był i nie jest mniejszy niż mężczyzny.

Papież nie unikał też tematów trudnych. W „Liście do kobiet” napisał: „Nadszedł czas, by z całą mocą potępić — stwarzając odpowiednie środki obrony prawnej — różne formy przemocy, której ofiarą padają często kobiety. W imię poszanowania osoby ludzkiej musimy również demaskować rozpowszechnianie kultury hedonistycznej i komercyjnej, która skłania do nadużyć (…)”.

Przyjaźnie Wojtyły 

Kobiety były ważne dla Jana Pawła II - począwszy od mamy Emilii Wojtyłowei po koleżanki z okresu szkoły, studiów czy pracy uniwersyteckiej. Do grona tego zaliczała się nazywana przez Wojtyłę „siostrą” i „kochaną Dusią”, prof. Wanda Półtawska. Jak podają „Dzieje.pl” nie wiadomo, kiedy po raz pierwszy Wanda Półtawska spotkała się z Karolem Wojtyłą. Istnieją przypuszczenia, że stało się to w 1953 r., kiedy Półtawska poszła do spowiedzi, o której pisała później: „Nie stało się nic nadzwyczajnego, ale sposób podejścia, ton i treść tego, co mówił, były takim trafieniem w to, o co mi chodziło! I od razu miałam pewność: wrócę do tego księdza, bo on rozumie". Wojtyła stał się jej kierownikiem duchowym. „Rozumiał nie tylko to, co było źródłem niepokoju, ale potrafił zawsze pokazać światło" - wspominała Półtawska. 

Z Półtawskimi (Wandą, jej mężem i czterema córkami) Wojtyła przemierzał szlaki górskie. Z książki lekarki „Rekolekcje beskidzkie", opublikowanej w 2009 r. można dowiedzieć się, że podczas tych wypraw przyszły papież odprawiał dla siebie i swoich przyjaciół Mszę świętą pod gołym niebem. Powtarzał, że Pan Bóg przemawia w ciszy.

Korespondencja między nimi znalazła swoje miejsce w procesie beatyfikacyjnym Jana Pawła II. Karol Wojtyła, jako biskup pomocniczy w Krakowie, modlił się za Półtawską, gdy zmagała się z chorobą nowotworową. Wyzdrowiała, co zostało zinterpretowane jako cudowne uleczenie.  

Z Karolem Wojtyłą przez 72 lata przyjaźniła się Halina Kwiatkowska, aktorka i pedagog. Grała na scenach krakowskich – w teatrze im. Słowackiego i w Starym Teatrze. To z nią od gimnazjum po studia Karol dzielił jedną z pasji: teatr. W młodości, w amatorskim teatrze wadowickim  zagrali razem w kilku sztukach, m.in. w „Antygonie”, „Balladynie”, „Ślubach panieńskich”. W czasie wojny oboje należeli do zespołu Teatru Rapsodycznego Mieczysława Kotlarczyka.

W serii nagrań wideo „Poznaj Go”, przygotowanej przez Archidiecezję Krakowską na okoliczność setnych urodzin Karola Wojtyły, pojawia się  Kwiatkowska. W materiale  (https://m.youtube.com/watch?v=CUV37uows10&t=1550s&pp=2AGODJACAQ%3D%3D) dzieli się wspomnieniami  o Wadowicach -  mieście młodości, mówi o miłości do sztuki oraz ogromnym zaangażowaniu w teatr. Podkreśla również talent, mądrość i niezwyczajność Karola Wojtyły - byłby wybitnym aktorem, wybrał drogę posługi kapłańskiej. 

Jeśli chodzi o lubelskie kręgi i Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, gdzie przez ćwierć wieku wykładał Wojtyła, na uwagę zasługuje znajomość z Marią Braun-Gałkowską, późniejszą profesor psychologii. Nawiązaniu relacji sprzyjały dyskusje o życiu, o filozofii oraz wspólne wyjazdy do Świętej Lipki na Mazury. Marii Braun i Jerzemu Gałkowskiemu, również prof. KUL, Wojtyła udzielał ślubu. Gdy Gałkowscy obchodzili 25. rocznicę zawarcia małżeństwa, pojechali do Rzymu, by choć przez chwilę móc świętować z tym, który połączył ich sakramentem. 

Przywołane osoby to nieliczne przykłady kobiet, dla których kolega - Ojciec Święty stał się autorytetem, człowiekiem, z którym utrzymywane były kontakty przez całe jego życie. „Kobieta jest sercem rodziny. Wiemy, że człowiek umiera, kiedy przestaje bić jego serce. Tak samo umiera rodzina, kiedy przestaje bić serce matki!” - mawiał papież Polak. 

Monika Stojowska / KUL